Wesoła

Panorama Wesołej, fot E. Serwatka

Nazwa miejscowości przechodziła różne fazy rozwoju od Vesiola (1462 r.), poprzez Wiessiola (1558 r.) aż po Wesoła (1635 r.). Różne źródła różnie tłumaczą etymologię nazwy miejscowości. Mogła ona pochodzić od „wiesioły” – piękny albo też znaczyć radosny, śmiejący się. Leon Magierski – nauczyciel w Wesołej, pod koniec XIX wieku przytoczył dosłowną wypowiedź jakiegoś mieszkańca Wesołej liczącego sobie 76 lat, który tak mówił: Dawni nie było tutok kościoła jeno kaplica, do chtóre jakaś pani przyjechała, a że w te kaplicy było wesoło, więc dlatego nazwała te wieś Wesoła. Ksiądz Kazimierz Bator podaje, że wieś mogła powstać w latach 1436–1462. Z roku 1465 pochodzi wzmianka dotycząca podziału lasu pomiędzy wsiami Wesoła a Kąkolówka z Białką po połowie.

Od czasów króla Kazimierza Wielkiego datuje się trwałe włączenie Rusi Czerwonej do Rzeczypospolitej (1340 r.). Władcy polscy tereny przygraniczne obsadzali lojalnymi wobec siebie osobami. Bardziej zasłużonym rycerzom nadawali ziemię do zagospodarowania.

Piotr Kmita, żyjący na przełomie XIV i XV wieku, był postacią związaną z ziemią dynowską. Od Władysława Jagiełły otrzymał Dubiecko i okoliczne osady. Od 1391 roku posiadał Bachórz, Dynów oraz okoliczne wsie. Z czasem majątki na ziemi dynowskiej przechodziły na kolejnych spadkobierców, do których należeli synowie Piotra Kmity – Jana Lunaka z Bachórza i Mikołaja z Wiśnicza i Dubiecka. Po śmierci Jana ziemie te przejęli jego synowie. Małgorzata z Dynowa w 1462 roku powołała parafię i wybudowała kościół w Wesołej. W dwa lata później zmarła, a jej dobra przejął syn Stanisław Denowski. W 1467 roku biskup przemyski Mikołaj ze swą kapitułą oraz Stanisław Denowski zawarli ugodę w sprawie granic pomiędzy wsiami biskupstwa: Przysietnicą, Golcową, Domaradzem, Bliznem i Starą Wsią, a wsiami Denowskiego Izdebkami, Wesołą i Hłudnem. W roku 1475 po śmierci Stanisława majątek odziedziczył jego syn Jan Denowski. Po bezpotomnej śmierci Jana w 1493 roku jego dobra przeszły na braci ciotecznych Mikołaja i Jana Rzeszowskich. W 1496 roku Mikołaj i Piotr Rzeszowscy sprzedali sposobem zamiany Janowi Amorowi z Tarnowa, kasztelanowi krakowskiemu, Dynów z okolicznymi wsiami, m.in. z Wesołą. Tenże sam Jan Amor z Tarnowa zabezpieczył Mikołajowi i Piotrowi Rzeszowskim terminowe zapłacenie 1400 zł węgierskich, dając im intromisję we wsiach Wesoła, Izdebki i Hłudno. Dał on także synowi swojemu z drugiego małżeństwa Janowi w wieczyste posiadanie Dynów wraz z Wesołą, Izdebkami i Hłudnem. W 1498 roku Stanisław Janowski zapisał swej żonie Barbarze 60 grzywien. Na połowie swych dóbr, tj. na sumie trzymanej zastawem od Denowskiego we wsi Wesoła na pięciu kmieciach, karczmie i używanych rolach, zaś szlachcic Mikołaj Biernaszewski z Niewistki zastawił szlachcicowi Marcinowi sołtysowi|
z Łubna za 54 zł 12 kmieci we wsi Wesoła.

W okresie organizowania parafii weselskiej istniały dwa folwarki sołeckie w dolnej i górniej części wsi – Bartłomiej i Stanisław byli jej pierwszymi sołtysami. Z czasem sołectwa znikały. Zostały przejmowane przez szlachtę i tworzono dobra dworskie. W 1515 roku Wesoła należała do dóbr dynowskich. Uprawiano 15 łanów ziemi, czynny był młyn właściwy, który płacił 1 wiardunek, 2 karczmy płacące po 1 wiardunku. W 1523 roku Jan Amor z Tarnowa, kasztelan wojnicki, sprzedał Piotrowi i Hieronimowi braciom stryjecznym Wapowskiego drugą połowę Dynowa z Wesołą i okolicznymi wsiami.

Na przełomie XVII i XVIII wieku właścicielem Wesołej był Jerzy Wasilkowski, z którym o dziesięciny procesował się ówczesny proboszcz Walenty Wesołowski. W roku 1720 w protokole z wizytacji biskupa występuje nazwisko właściciela Antoniego Ogińskiego z żoną Teofilą, zaś w roku 1731 zarządcą dóbr w Wesołej był Józef Korczyński.

Pod koniec XVIII wieku właścicielem dóbr weselskich był Bonawentura Woyno, który po tragediach życiowych, jakie go spotkały, sprzedał wszystko i wyjechał z Wesołej. Nieszczęście to uznano za karę Bożą.

W 1788 roku na skutek dekretu kasacyjnego kościół i klasztor oo. Kapucynów św. Michała Archanioła na górze w Bliznem przestał istnieć. Dziedzic z Wesołej zakupił budowlę przeznaczoną do rozbiórki za 4000 zł, aby zbudować z tego materiału rezydencję. Wkrótce potem zmarło mu dwóch synów i żona.

Kolejnym właścicielem Wesołej był Alojzy Woynarowicz z Żurek. Po kilkunastu latach pobytu Woynarowicz odsprzedał posiadłości dworskie Piotrowi Gwozdeckiemu w 1815 roku i tenże, aż do śmierci w 1844 roku był właścicielem tutejszych dóbr. Gwozdecki był nieżonaty, więc po jego śmierci majątek przeszedł na kilku spadkobierców z rodziny.

W roku 1860 w dokumentach kościelnych jako właściciel Wesołej figuruje Piotr Equies de Tarczewski. Pod koniec lat 60. i w latach 70. XIX wieku właścicielem Wesołej był Józef Lacker.

Wesoła z Magierowem i Ujazdami w 1872 roku należała do powiatu brzozowskiego, sąd obwodowy dla wioski mieścił się w Przemyślu a sąd powiatowy i notariat w Dubiecku. Najbliższa poczta znajdowała się na Baryczy. Wieś zamieszkiwało 1556 osób. Wszystkich gruntów było 4323 liczonych w morgach niżno-austriackich.

Od 1884 roku właścicielem weselskich posiadłości był Żyd Samuel Schönblum, a dzierżawcą Żyd Mendel. Posiadłość dworska należąca do Schönbluma wynosiła 358 morgów roli, 34 morgi łąki, 4 morgi ogrodu, 26 morgów pastwisk, 480 morgów lasu i 1446 sążni parcel budowlanych. Posiadłość wiejska obejmowała 2446 morgi roli, 163 morgi łąk i ogrodów, 168 morgów pastwisk i 455 morgów lasu.

Taki stan trwał do czasów po I wojnie światowej. W 1918 roku ustawa agrarna zapowiadała parcelację ziem państwowych, a także dóbr należących do różnych spekulantów wojennych. Taki los spotkał posiadłości dworskie w Wesołej. Część z nich została rozparcelowana, ziemię zakupili mieszkańcy Wesołej, np. Barszczówki i okoliczne pola, posiadłość dworską w Górnej Wesołej, tzw. folwark i Rytą Górkę zakupili chłopi z Wesołej, Domaradza, Golcowej i Baryczy. Pola leżące na tzw. Niemcówkach zostały przydzielone kilku weteranom I wojny światowej. Pozostałą ziemię, łąki tzw. „resztówkę” przejęli w używanie Żydzi. Dwór i pola dworskie zakupił Żyd Buchmann, a po drugiej stronie rzeki na polach podworskich gospodarował Żyd Berko (większość z nich zamordowano w Jasienicy w 1942 roku).

Do Wesołej należy przysiółek Ujazdy. Na temat powstania osady nie wypowiadają się jednoznacznie dokumenty historyczne. Do połowy XIX wieku funkcjonowały dwie nazwy: Piekło vel Ujazdy. Dopiero od połowy XIX wieku ustaliła się na trwałe nazwa Ujazdy. Uzależnione to było prawdopodobnie od kolejności zasiedlania terenów – najpierw ta część, która do dziś nosi nazwę Piekło, a następnie zasiedlane były tereny wzdłuż gościńca zwanego cesarskim. Ta część domów przejęła nazwę Ujazdy.

Pochodzenie nazwy miejscowości jest trudne do wyjaśnienia. Niektórzy twierdzą, że pochodzi od słowa ujeżdżać – pan z Wesołej miał prawdopodobnie ujeżdżać tam swoje konie. Jest też prawdopodobna i taka wersja, że Ujazdy pochodzą od słowa zajazdy. Byłaby to aluzja do karczm zajezdnych, umiejscowionych w pobliżu skrzyżowania się dróg. Ujazdy, jako część Wesołej, nie miały na początku swej odrębności administracyjnej. Składały się z kilku chałup. W roku 1851 liczyły 179 mieszkańców z Rytą Górką, która jest również przysiółkiem Wesołej.

Ryta Górka powstała dosyć późno, głównie w wyniku osiedlania tam chłopów pańszczyźnianych przez dziedzica w Wesołej. Zamieszkiwali ją również ludzie zatrudnieni w położonym częściowo na tym terenie folwarku należącym do weselskiego pana. Według opinii najstarszych mieszkańców Ryta Górka miała powstać z tego, że byli tam biedni ludzie, którzy ryli ziemię, aby móc coś posadzić lub posiać. Do XX wieku Ryta Górka łączona była z Ujazdami. Przed I wojną światową była tutaj karczma żydowska usytuowana w okolicy dzisiejszego zbiegu dróg (głównej z drogą do Kąkolówki). Osada przynależy do parafii w Ujazdach, jedynie kilka domów należy do parafii w Baryczy. Ryta Górka nie posiadała nigdy własnej szkoły. Dzieci uczęszczały do szkoły w Ujazdach lub Baryczy.

Kolejnym przysiółkiem Wesołej jest Magierów. Wieś jako osada w dokumentach pojawiła się dopiero w połowie XVII wieku. Brak jest danych o pochodzeniu nazwy miejscowości. Można przypuszczać, że jej pierwszymi osadnikami byli chłopi z Wesołej. Zatrudniani byli w pobliskim lesie należącym do dworu weselskiego. Magierów położony jest na płaskowyżu na wysokości ok. 400 m n.p.m. Przed II wojną światową był tam bogaty drzewostan: potężne jodły, sosny, dęby. W czasie okupacji Niemcy wycięli las i wywieźli drzewo do Niemiec. Osada zasiedlana była etapami. Pierwsi osadnicy pojawili się na tzw. Starym Magierowie (od strony Izdebek i Wesołej).
W późniejszym czasie osadnictwo rozciągnęło się w kierunku Golcowej i Baryczy, tworząc Drugi Magierów nazwany Nowym Magierowem. Największe zaludnienie osady przypada na pierwszą połowę XX wieku.

W okresie przed II wojną światową zorganizowano tutaj szkółkę w domu prywatnym. Po II wojnie światowej zbudowano budynek szkolny wraz z mieszkaniem dla nauczyciela. Była to filia szkoły w Wesołej. Obecnie nie funkcjonuje szkoła na Magierowie na skutek wyludnienia osady.

źródło: „Gmina Nozdrzec Przewodnik”

Mapa Wesołej, źródło: https://mapy.geoportal.gov.pl